ارتوز و پروتز به عنوان دو حوزه مهم در علوم پزشکی و توانبخشی، تاریخچهای غنی و جذاب دارند که به دوران باستان بازمیگردد. ارتوزها و پروتزها به افراد کمک میکنند تا عملکرد حرکتی خود را بهبود بخشند و کیفیت زندگی را افزایش دهند. در این مقاله، به بررسی تاریخچه ارتوز و پروتز از دوران باستان تا امروز خواهیم پرداخت.
فهرست محتوا
پروتزها به عنوان جایگزینهایی برای اعضای از دست رفته بدن، از دیرباز وجود داشتهاند. شواهد تاریخی نشان میدهد که انسانها از حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح به طراحی و ساخت پروتزها پرداختهاند. یکی از قدیمیترین پروتزهای شناخته شده، یک پای مصنوعی از چوب است که در مصر باستان کشف شده است. این پای مصنوعی به یک مومیایی تعلق داشت و نشاندهنده تلاشهای بشر برای بازگرداندن عملکرد حرکتی بود.
در یونان باستان نیز، پزشکان و جراحان از پروتزها استفاده میکردند. یکی از معروفترین موارد، پروتزی است که به یک سرباز آسیبدیده تعلق داشت و به عنوان یک پای مصنوعی چوبی طراحی شده بود. این پروتزها عمدتاً از مواد طبیعی مانند چوب و فلز ساخته میشدند و هدف آنها بازگرداندن قابلیت حرکت به افراد آسیبدیده بود.
ارتوزها که برای حمایت و تثبیت اعضای بدن استفاده میشوند نیز تاریخچهای طولانی دارند. در دوران باستان، انسانها از مواد طبیعی مانند چرم، چوب و فلز برای ساخت ارتوزها استفاده میکردند.
بخشی از کارایی این ارتوزها در ایجاد ثبات بعد از شکستگی استخوان بوده است. یک نمونه از این نوع ارتوزها به مصر باستان باز میگردد که با استفاده از ارتوز بصورت آتل، استخوان ران شکسته را ثابت کرده بودند.
در قرون وسطی، علم پزشکی و ساخت پروتزها و ارتوزها دچار تغییرات قابل توجهی شد. در این دوران، پزشکان بیشتر بر روی درمانهای جراحی تمرکز کردند و استفاده از پروتزها و ارتوزها کاهش یافت. اما با گذشت زمان، نیاز به بازگشت به فعالیتهای روزمره و کارایی دوباره افراد آسیبدیده باعث شد که توجه به این ابزارهای پزشکی دوباره افزایش یابد.
با آغاز انقلاب صنعتی در قرن نوزدهم، پیشرفتهای چشمگیری در زمینه تکنولوژی ساخت پروتزها و ارتوزها رخ داد. استفاده از مواد جدید مانند فولاد و آلومینیوم به ساخت پروتزهای سبکتر و مقاومتر منجر شد. همچنین، طراحیهای ارگونومیک و متناسب با آناتومی بدن بهبود یافتند.
در این دوره، پزشکان و مهندسان به همکاری نزدیکتری پرداختند تا ابزارهایی طراحی کنند که نه تنها عملکرد حرکتی را بهبود بخشند بلکه راحتی بیماران را نیز مد نظر قرار دهند. این همکاری باعث شد که پروتزها و ارتوزها به سرعت پیشرفت کنند و به یکی از مهمترین ابزارهای توانبخشی تبدیل شوند.
قرن بیستم شاهد تحولات عظیمی در زمینه ارتوز و پروتز بود. با پیشرفتهای علمی و فناوری، مواد جدیدی مانند پلاستیکهای فشرده و کامپوزیتها وارد بازار شدند که امکان ساخت پروتزهای سبکتر، مقاومتر و انعطافپذیرتر را فراهم کردند. همچنین، پیشرفتهای در زمینه علم بیومکانیک باعث شد که طراحی پروتزها با دقت بیشتری انجام شود.
در دهههای اخیر، فناوریهایی مانند چاپ سهبعدی و رباتیک نیز وارد این حوزه شدهاند و امکان ساخت پروتزهای سفارشی برای هر فرد را فراهم کردهاند. این تحولات باعث شده است که افراد با نقص عضو بتوانند به راحتی فعالیتهای روزمره خود را انجام دهند و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.
امروزه، تحقیقات در زمینه ارتوز و پروتز همچنان ادامه دارد. فناوریهای نوینی مانند نانوتکنولوژی برای بهبود مواد ساخت، چاپگرهای سه بعدی، دستگاههای تراش CNC و هوش مصنوعی در حال شکلدهی به آینده این حوزه هستند. پیشبینی میشود که در آینده نزدیک، پروتزها قادر خواهند بود تا با سیگنالهای عصبی ارتباط برقرار کرده و حرکات طبیعیتری را شبیهسازی کنند.
همچنین، ارتوزها نیز با استفاده از تکنولوژیهای جدید قادر خواهند بود تا به صورت هوشمند عمل کنند و نیازهای بیماران را بهتر شناسایی کنند. این تحولات نه تنها کیفیت زندگی افراد آسیبدیده را بهبود میبخشند بلکه امید به زندگی آنها را نیز افزایش میدهند.
در حال حاضر، دانشگاهها و مؤسسات آموزشی مختلفی در ایران به آموزش تخصصی در زمینه ارتوز و پروتز پرداختهاند. این مؤسسات با هدف تربیت نیروی انسانی متخصص و پژوهشگران فعال در این حوزه تأسیس شدهاند.
دانشگاههای علوم پزشکی ایران، اصفهان، همدان و … از جمله این دانشگاهها هستند.
با وجود پیشرفتهای چشمگیر در زمینه ارتوز و پروتز، هنوز چالشهایی وجود دارد. عدم دسترسی برخی افراد به این ابزارها، هزینههای بالای خدمات توانبخشی و عدم پوشش بیمه ای کامل خدمات از جمله چالشهایی هستند که باید برطرف شوند.
برای حل این چالشها، نیاز به همکاری بین دولت، دانشگاهها و صنعت وجود دارد. افزایش سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه، آموزش نیروی انسانی متخصص و ایجاد زیرساختهای مناسب مانند بهبود پوشش بیمهای به ویژه برای اقشار آسیبپذیر میتواند به بهبود وضعیت موجود کمک کند.
تاریخچه ارتوز و پروتز نشاندهنده تلاشهای بیپایان بشر برای بهبود کیفیت زندگی افرادی است که با مشکلات اسکلتی-عضلانی و حرکتی مواجه هستند. از دوران باستان تا امروز، این ابزارهای پزشکی همواره در حال تحول بودهاند و با پیشرفتهای علمی و فناوری، امید به زندگی افراد بیشتری را افزایش دادهاند.
در آینده نیز انتظار میرود که این حوزه همچنان پیشرفت کند و امکانات جدیدی را برای افرادی که نیازمند حمایت هستند فراهم آورد.
با توجه به پیشرفتهای اخیر تکنولوژی و تلاشهای انجام شده در زمینه آموزش و پژوهش، آینده این حوزه روشن به نظر میرسد. ارتوز و پروتز نه تنها به بهبود کیفیت زندگی افراد کمک میکند بلکه نمادی از توانمندی انسان در مقابله با چالشهای جسمی است.
برای مطالعه بیشتر در زمینه تاریخچه پروتزها خواندن مقاله Prosthetics through the ages خالی از لطف نیست.